Քիմիա 9 (Ինքնաստուգում)

1) Որո՞նք են կենդանի օրգանիզմի հիմնական տարրերը, թվարկեք մակրո-, միկրո-, ուլտրատարրերը….

Միկրոտարրեր տարրեր  -երկաթ, պղինձ, սելեն, յոդ, քրոմ, ցինկ, ֆտոր,  մանգան,  կոբալտ, մոլիբդեն, սիլիցիում, բրոմ, վանադիում, բոր:

Ուլտրաէլեմենտներ – կալցիում, ֆոսֆոր, մագնեզիում, նատրիում,  կալիում, քլորիդ  և ծծումբ:

2) Որքա՞ն է C, H, O, N, P, S կենսածին տարրերի պարունակությունը կենդանի օրգանիզմում ըստ զանգվածի ( %).

1) 24 % 2) 97% 3) 76 % 4) 62%

3) Որքա՞ն է կենսական տարրերի` մակրո տարրերի, կարգաթվերի գումարը.

1) 31 2) 92 3) 53 4) 48

4)Ո՞ր շարքում են նյութերը ներկայացված ըստ մարդու օրգանիզմում դրանց զանգվածային բաժնի նվազման.

1) ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2) ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

3) սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

4) սպիտակուցներ, ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

5)Որո՞նք են բաց թողած բառերը.

Վիտամինները _________________ նյութեր են, որոնք _______________ քանակներով ներմուծվում են օրգանիզմ, մասնակցում են __________________________ռեակցիաների իրականացմանը և պահպանում կենդանի օրգանիզմներում կենսունակությունը.

1) սննդային, մեծ, կենսաբանական 3) սննդային, փոքր, կենսաքիմիական

2) ոչ սննդային, փոքր, կենսաքիմիական 4) սննդային, մեծ, կենսաքիմիական

6)Որո՞նք են բաց թողած բառակապակցությունները. Վերքերը 3%-անոց ջրածնի պերօքսիդով մշակելիս այն փրփրում է, քանի որ ____________ազդեցությամբ ջրածնի պերօքսիդը քայքայվում է անջատելով_____________:

1) կատալազ ֆերմենտի, ատոմային ջրածին

2) ուրեազ ֆերմենտի, ատոմային թթվածին

3) ուրեազ ֆերմենտի, ատոմային ջրածին

4) կատալազ ֆերմենտի, ատոմային թթվածին

7)Որո՞նք են բաց թողած բառերը.

Փոքր չափաբաժնով թմրանյութերն ունեն_________ազդեցություն, մեծ քանակով թմրանյութերն ազդում են որպես ____________միջոց, իսկ առավել մեծ քանակներով թմրանյութերն ազդում են որպես_______:

1) ընկճող, ուրախացնող, խթանիչ 3) խթանիչ, ընկճող, թույն

2) ընկճող , խթանիչ, թույն 4) ընկճող, ակտիվացնող, դեղամիջոց

8)Ո՞րն է կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորը, գրեք նրա բաղադրությունը…

Բջիջը կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորն է։ Բջջի բաղադրությունն է՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0,2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ։

9)Ինչպիսի՞ օրգանական և անօրգանական նյութեր կան կենդանի օրգանիզմում…

Անօրգանական — ֆոսֆոր, կալցիում, երկաթ, ջուր, սնդիկ…

Օրգանական — ճարպեր, ածխաջրեր, սպիտակուցներ,

10)Ո՞րն է ջրածնի առաջացրած և Երկրագնդում ամենատարածված բարդ նյութը. գրեք այդ նյութի քիմիական բանաձևը և որոշեք ջրածնի զանգվածային բաժինը տոկոսով արտահայտած …

Ջուր — H₂O(1:16); Mr(H₂O) = 2*Ar(H)+Ar(O) = 2+16 = 18 => ω(H₂) = (2/18)*100 = 11.111%

11)Հետևյալ բանաձևերով ո՞ր ջուրն է բնության մեջ առավել տարածված.

1) H216O 2) D216O 3) D217O 4) T218O

Որքա՞ն է թթվածին տարրի զանգվածային բաժինը (%) ծանր ջրում` D2O –ում.

1) 25 2) 29,4 3) 70,6 4) 80

13)Օդում թթվածնի ծավալային բաժինը կազմում է մոտ20%: Հաշվեք քանի՞ լիտր թթվածին կա Ձեր բնակարանում…

180մ³ = 180,000լ => V(O₂) = 180,000*20/100 = 36,000լ։

14)Գլյուկոզի օքսիդացման ռեակցիայի ջերմաքիմիական հավասարումը հետևյալն է.

C6H12O6 + 6O2 = 6CO2 + 6H2O + 2816 կՋ

15)Հայտնի է, որ թթվածնի շրջապտույտը բնության մեջ կատարվում է ֆոտոսինթեզով (լուսասինթեզով): Ինչպիսի՞ երևույթ է ֆոտոսինթեզը` ֆիզիկական, թե` քիմիական, ինչու՞ , պատասխանը հիմնավորեք…

Քիմիական։ Ֆոտոսինթեզը կանաչ բույսերի և ջրիմուռների բջիջներում ածխաջրերի ձևավորումն է ածխաթթու գազից և ջրից՝ բույսերի քլորոֆիլով կլանված լույսի ազդեցության տակ։

16)Ի՞նչ է <<Նիտրատային աղետը>>…

նիտրատներպարունակողսննդամթերքներովզանգվածայինթունավորումներ

17)Կարելի՞ է խմելու ջուրը ախտահանել քլորով, պատասխանը հիմնավորեք…

ջուրըկարելիէաղտահանելքլորով, իհարկեչափըչանցնելով, որովհետևքլորըմարուօրգանիզմիհամարվնասակարէ։

18)Ո՞րն է համարվում էկոլոգիապես մաքուր սնունդ…

Էկոլոգիապեսմաքուրսնունդըչիպարունակումիրմեջայնպիսիվնասակարնյութեր,  որոնքթողնումենբացասականազդեցությունմարդուառողջությանվրա:

19)Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր…

Այնջուրը, որըչիպարունակումորևէքիմիականնյութեր, ինչպիսիքենծանրմետաղներըևայլն:

20)Ինչպիսի՞    թունավոր  նյութեր  կարող  են  լինել  օդում, հողում  և  ջրում…

Դրանք կարող են լինել գազեր, կամ ասբեստի նման միացություններ

21)Ինչպիսի գործառույթներ  ունեն սպիտակուցները, նուկլեինաթթուները, ածխաջրերը, ճարպերը, վիտամինները  կենդանի օրգանիզմում:

Սպիտակուցները օգնում են վերականգնել և կառուցել մարմնի հյուսվածքները, թույլ են տալիս տեղի ունենալ նյութափոխանակության ռեակցիաներ։

Նուկլեինաթթուների գործառույթները կապված են գենետիկական տեղեկատվության պահպանման և արտահայտման հետ:

Մարդու մարմնում ածխաջրերի 5 հիմնական գործառույթ կա. Դրանք են էներգիայի արտադրությունը, էներգիայի կուտակումը, մակրոմոլեկուլների կառուցումը, սպիտակուցի խնայողությունը և լիպիդային նյութափոխանակության օժանդակությունը:

Ճարպն օգնում է մարմնին էներգիա փոխանցել, պաշտպանում է օրգանները, աջակցում է բջիջների աճին, վերահսկում է խոլեստերինն ու արյան ճնշումը։

Վիտամիններն օգնում են ամրացնել ոսկորները, բուժել վերքերը և ամրապնդել իմունային համակարգը:

Ինքնաստուգման  առաջադրանքներ  <<Էկոտուր-2023>>

1. Որո՞նք  են  կենդանի  օրգանիզմի  հիմնական  տարրերը, թվարկեք  մակրո-, միկրո-, ուլտրատարրերը….

Միկրոտարրեր տարրեր  -երկաթ, պղինձ, սելեն, յոդ, քրոմ, ցինկ, ֆտոր,  մանգան,  կոբալտ, մոլիբդեն, սիլիցիում, բրոմ, վանադիում, բոր:

Ուլտրաէլեմենտներ – կալցիում, ֆոսֆոր, մագնեզիում, նատրիում,  կալիում, քլորիդ  և ծծումբ:

1. Որքա՞ն  է  մակրոտարրերի՝   C,  H,  O,  N,  P,  S   պարունակությունը  կենդանի օրգանիզմում  ըստ  զանգվածի ( %).

       1)  24 %                              2)   76 %                          3)  97 %             4)  62%

• Որքա՞ն  է  կենսական  տարրերի` մակրո  տարրերի  կարգաթվերի  գումարը.

      1)  31                                   2)  92                          3)  53                           4)   48

• Ո՞ր  շարքում  են  նյութերը  ներկայացված  ըստ  մարդու  օրգանիզմում  դրանց    զանգվածային   բաժնի  նվազման.

1)   ածխաջրեր, ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր

2)   ջուր, սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր

       3)   սպիտակուցներ, ջուր, ճարպեր, ածխաջրեր

4) Սպիտակուցներ , ածխաջրեր, ջուր, ճարպեր

• Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառերը.

Վիտամինները _________________ նյութեր  են, որոնք _______________ քանակներով  ներմուծվում  են  օրգանիզմ,  մասնակցում  են __________________________ռեակցիաների  իրականացմանը  և  պահպանում  կենդանի  օրգանիզմներում  կենսունակությունը.

  1)  սննդային, մեծ, կենսաբանական                          3)  սննդային, փոքր, կենսաքիմիական

  2)  ոչ սննդային, փոքր, կենսաքիմիական                4)  սննդային, մեծ, կենսաքիմիական   

•  Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառակապակցությունները.                                                                     

     Վերքերը 3%-անոց  ջրածնի  պերօքսիդով  մշակելիս  այն  փրփրում  է, քանի  որ ____________ազդեցությամբ  ջրածնի  պերօքսիդը  քայքայվում  է  անջատելով_____________:

1)  կատալազ  ֆերմենտի, ատոմային  ջրածին                                

2)  ուրեազ  ֆերմենտի,  ատոմային  թթվածին

       3)  ուրեազ  ֆերմենտի,  ատոմային  ջրածին

 4)  կատալազ  ֆերմենտի, ատոմային  թթվածին  

• Որո՞նք  են  բաց  թողած  բառերը.

     Փոքր  չափաբաժնով  թմրանյութերն  ունեն_________ազդեցություն, մեծ  քանակով  թմրանյութերն  ազդում  են  որպես ____________միջոց, իսկ  առավել  մեծ  քանակներով թմրանյութերն  ազդում  են  որպես_______:

1)    ընկճող, ուրախացնող, խթանիչ                            3)   խթանիչ, ընկճող, թույն                                          

2)   ընկճող , խթանիչ, թույն                                            4)  ընկճող, ակտիվացնող, դեղամիջոց 

• Ո՞րն է  կենդանի  օրգանիզմի  կառուցվածքային  միավորը, գրեք  նրա  բաղադրությունը…

Բջիջը կենդանի օրգանիզմի կառուցվածքային միավորն է։ Բջջի բաղադրությունն է՝ 70-80% ջուր (անօրգանական), 10-20% սպիտակուցներ, 1-5% ճարպեր, 0,2-2% ածխաջրեր, 0,2-2% նուկլեինաթթուներ։

• Ինչպիսի՞  օրգանական և  անօրգանական  նյութեր  կան  կենդանի  օրգանիզմում…

Անօրգանական — ֆոսֆոր, կալցիում, երկաթ, ջուր, սնդիկ…

Օրգանական — ճարպեր, ածխաջրեր, սպիտակուցներ,

1.  Ո՞րն  է  ջրածնի առաջացրած  և  Երկրագնդում  ամենատարածված բարդ  նյութը, գրեք  այդ  նյութի  քիմիական  բանաձևը  և  որոշեք   ջրածնի  զանգվածային  բաժինը տոկոսով արտահայտած:

Ջուր — H₂O(1:16); Mr(H₂O) = 2*Ar(H)+Ar(O) = 2+16 = 18 => ω(H₂) = (2/18)*100 = 11.111%

1. Հետևյալ  բանաձևերով  ո՞ր  ջուրն  է  բնության  մեջ  առավել  տարածված.

1)  H₂¹⁶O                                     2)   D₂¹⁶O                            3)   D₂¹⁷O                   4)  T₂¹⁸O

1. Որքա՞ն  է  թթվածին   տարրի  զանգվածային  բաժինը (%)  ծանր  ջրում` D₂O –ում.  

1)  25                               2)   29,4                           3)  70,6                     4)  80

1. Օդում  թթվածնի  ծավալային  բաժինը   կազմում  է  մոտ  20%: Հաշվեք  քանի՞  լիտր  թթվածին  կա  Ձեր  բնակարանում …

180մ³ = 180,000լ => V(O₂) = 180,000*20/100 = 36,000լ։

1. Գլյուկոզի  օքսիդացման  ռեակցիայի  ջերմաքիմիական  հավասարումը  հետևյալն  է.

                       C6H12O6  +  6O2  =  6CO2  +  6H2O  + 2816 կՋ    

 Որքա՞ն  էներգիա (կՋ) կանջատվի մարդու  օրգանիզմում, եթե  օքսիդանա  90գ գլյուկոզ:

  1)   602                            2)  1408                             3)  704                            4)  325      

1. Հայտնի է, որ թթվածնի  շրջապտույտը  բնության  մեջ  կատարվում  է  ֆոտոսինթեզով (լուսասինթեզով):   Ինչպիսի՞  երևույթ  է  ֆոտոսինթեզը` ֆիզիկական,  թե`  քիմիական, ինչու՞  :  Ւ՞նչ  պայմաններ են  անհրաժեշտ. բույսի աճի  համար, պատասխանը հիմնավորեք….

Քիմիական։ Ֆոտոսինթեզը կանաչ բույսերի և ջրիմուռների բջիջներում ածխաջրերի ձևավորումն է ածխաթթու գազից և ջրից՝ բույսերի քլորոֆիլով կլանված լույսի ազդեցության տակ։

1. Ի՞նչ  է   <<Նիտրատային  աղետը>>…

1970-ական թվականներին աշխարհի տարբեր երկրներում հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին: Ինչպես պարզվեց՝ պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակությամբ օգտագործվել էին, որպես պարարտանյութ: Ահա՛ թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքներով զանգվածային թունավորումներ անվանվեցին նիտրատային աղետ:

Նախկինում, երբ որպես պարարտանյութ օգտագործում էին գոմաղբը, նիտրատների հիմնախնդիր չի առաջացել: Գոմաղբմ ու օրգանական բնույթի մյուս պարարտանյութերը դանդաղ քայքայվում են՝ ապահովելով ազոտի մուտքը դեպի բույսեր, և հողում նիտրատների ավելցուկ չի առաջացնում:

1. Կարելի՞ է  խմելու   ջուրը   ախտահանել  քլորով, պատասխանը  հիմնավորեք…

Խմելու համար պիտանի ջուրը պետք է պարունակի առավելագույնը 4 միլիգրամ քլոր մեկ լիտր ջրում, սակայն քլորի ճիշտ չափաբաժինը ոչ միշտ է պահպանվում և սովորաբար գերազանցում է թույլատրելի սահմանը: Քլորը կարող է շատ վնասակար լինել առողջության համար:

1. Ո՞րն  է  համարվում   էկոլոգիապես  մաքուր  սնունդ…

Էկոլոգիապես մաքուր սնունդն  այն է, երբ  վերջնական արտադրանք ստանալու ամբողջ ընթացքում պահպանվում են էկոլոգիական բոլոր նորմերը: Էկոլոգիապես մաքուր սնունդը չի պարունակում  իր մեջ այնպիսի վնասակար նյութեր,  որոնք թողնում են բացասական ազդեցություն  մարդու առողջության վրա:

1. Ո՞րն  է  համարվում  մաքուր  խմելու  ջուր…

Այն ջուրը, որը չի պարունակում որևէ քիմիական նյութեր, ինչպիսիք են ծանր մետաղները և այլն:

1. Ինչպիսի՞    թունավոր  նյութեր  կարող  են  լինել  օդում, հողում  և  ջրում…

Դրանք կարող են լինել գազեր, ինչպիսիք են ջրածնի քլորիդը, բենզոլը կամ տոլուոլը, դիօքսինը կամ ասբեստի նման միացությունները կամ այնպիսի տարրեր, ինչպիսիք են կադմիումը, սնդիկը և քրոմը:

1. Ինչպիսի գործառույթներ  ունեն սպիտակուցները, նուկլեինաթթուները, ածխաջրերը, ճարպերը, վիտամինները  կենդանի օրգանիզմում.

Սպիտակուցները մարդու օրգանիզմում մտնում են բջիջների թաղանթների կազմի մեջ, իրականացնում են գազափոխանակությունը և շատ այլ գործառույթներ: Ֆերմենտ սպիտակուցներն արագացնում են կենսաքիմիական գործընթացները:

Ածխաջրերը օրգանիզմում համարվում են էներգիայի հիմնական աղբյուր: Շատ կարևոր դեր են խաղում կենդանիների օրգանիզմներում ընթացող նյութերի և էներգիայի փոխանակության շարժընթացում։

Ճարպերը մարդու օրգանիզմում իրականացնում են ջերմակարգավորում, համարվում են պահեստային էներգիայի աղբյուր և այլն:

Նուկլեինաթթուների հիմնական ֆունկցիան սպիտակուցների կառուցվածքի մասին տեղեկատվության պահպանումն է, հաջորդ սերունքներին փոխանցումը, ինչպես նաև սպիտակուցի սենթեզի իրականացումը

Էկոտուր 2023 (Քիմիա)

• Մարդկությանը հուզող ինչպիսի՞ էկոլոգիական  հիմնախնդիրներ  գիտեք,թվարկեք…

Գոյություն ունեն աղտոտման 7 հիմնական տեսակ՝ օդը, ջուրը, հողը, աղմուկը, ռադիոակտիվը, լույսը և ջերմայինը, և սրանք հիմնական պատճառներն են, որոնք ազդում են մեր շրջակա միջավայրի վրա բազմաթիվ առումներով:

•  Ի՞նչ կարծիք  ունեք կենսական  միջավայրի  մասին
•  Որո՞նք են առողջ ապրելակերպի սկզբունքները

1. Բժշկական

Կարևոր է հարաբերություններ հաստատել և պահպանել առաջնային խնամքի մատակարարի հետ, որը կհամագործակցի ձեզ հետ՝ օգնելու ձեզ հասկանալ ձեր հատուկ բժշկական ռիսկերը և գնահատել ձեր ընդհանուր առողջական վիճակը: Կանխարգելիչ խնամքը չափազանց կարևոր է չբուժված քրոնիկական հիվանդությունների առողջական հետևանքները կանխելու համար: Եվ նույնքան կարևոր է քրոնիկական հիվանդությունների արդյունավետ նույնականացումը և կառավարումը: Ստանալով ճիշտ առողջապահական ծառայություններ և թեստավորում՝ դուք ոչ միայն բարելավում եք ձեր կյանքի երկարակեցությունը, այլև որակը:

2. Ֆիթնես

Կանոնավոր վարժություններն օգնում են ձեր մարմնի զանգվածի ինդեքսը պահել առողջ միջակայքում՝ նվազեցնելով սրտի հիվանդությունից կամ շաքարախտից տառապելու հավանականությունը, միաժամանակ պայքարելով դեպրեսիայի, օստեոպորոզի և դեմենցիայի դեմ: Զորավարժությունները հիմնական բաղադրիչն են արյան բարձր ճնշման, հոդերի և մկանների հիվանդությունների կառավարման և սթրեսից ազատվելու համար: Ֆիզիկական ակտիվությունը ուժեղ է պահում և՛ մարմինը, և՛ միտքը, այդ իսկ պատճառով մենք սկսում ենք գնահատելով ձեր ընթացիկ մարզավիճակը և աշխատել ձեզ հետ՝ գործունեության նպատակներ դնելու համար:

3. Քնել

Քունը ծառայում է որպես իմունային համակարգի հիմնական աջակցությունը և բացարձակապես կարևոր է մարմնի և մտքի նորմալ գործելու համար: Միջին ամերիկացին ամեն գիշեր քնում է մոտ 6,7 ժամ, և հետազոտությունը մեզ ցույց կտա, որ մեզ մոտ 8 ժամ է անհրաժեշտ: Մենք աշխատում ենք մեր հիվանդների հետ՝ բացահայտելու առողջական ցանկացած խնդիր, որը կարող է ազդել անբավարար քնից և մշակել հատուկ ռազմավարություններ՝ մեղմելու այդ խնդիրները, որպեսզի նրանք ստանան հնարավորինս հանգիստ և վերականգնող քուն:

4. Սնուցում

Միջին ամերիկյան սննդակարգը շատ վերամշակված է, և մեր մարմնին անհրաժեշտ սննդանյութերից շատերը հանվում են փաթեթավորման ընթացքում: Հոգնածությունը, միգրենը, անքնությունը, ստամոքս-աղիքային խանգարումները և նույնիսկ որոշ քաղցկեղներ այժմ կապված են սխալ սննդակարգի հետ: Կարևոր է այն վերադարձնել հիմունքներին: Մենք կարող ենք օգնել ձեզ մշակել սնվելու նոր ձև, որը ոչ միայն բարելավում է ձեր ընդհանուր առողջությունը, այլև զվարճալի, հեշտ և համեղ է: Ի հավելումն այն խորհրդատվության և ուղեցույցի, որը նրանք կստանան մեր լիցենզավորված սննդի մասնագետներից, մեր հիվանդներին հասանելի են հավելվածների վրա հիմնված հետևելու գործիքները, տեսանյութերը, բաղադրատոմսերը և այլն:

• Ինչպիսի՞  թունավոր  նյութեր  կան  օդում, հողում և  ջրում

Այս վնասակար նյութերը կոչվում են աղտոտիչներ: Աղտոտիչները կարող են լինել բնական, օրինակ՝ հրաբխային մոխիրը: Դրանք կարող են ստեղծվել նաև մարդու գործունեության արդյունքում, օրինակ՝ աղբը կամ գործարանների կողմից արտադրվող արտահոսքը: Աղտոտիչները վնասում են օդի, ջրի և հողի որակը:

• Ո՞րն է համարվում  էկոլոգիապես  մաքուր  սնունդ

Էկոլոգիապես մաքուր սնունդը անվտանգ և առողջ սնունդն է: Այն արտադրվում է առանց վտանգավոր թունաքիմիկատների և քիմիական նյութերի, ոչ էական հակաբիոտիկների կամ աճի խթանման։

• Որո՞նք են սննդանյութերի օրգանոլեպտիկ  հատկությունները

Սննդի չորս հիմնական օրգանոլեպտիկ բնութագրերն են՝ գույնը, համը, հոտը և հյուսվածքը։ Սրանք հատկանիշներ են, որոնք մենք ընկալում ենք մեր զգայարանների միջոցով, և որոնք որոշիչ են սննդի առաջին տպավորության մեջ, որը մենք պատրաստվում ենք ուտել:

• Ի՞նչ  է  <<նիտրատային  աղետը>>

1970-ական թվականներին՝ աշխարհի տարբեր երկներում, հանելուկային թունավորումների բռնկումներ գրանցվեցին։ Ինչպես պարզվեց, պատճառը նիտրատներն էին, որոնք մեծ քանակություններով օգտագործվել էին որպես պարարտանյութ։ Ահա թե ինչու նիտրատներ պարունակող սննդամթերքով զանգվածային թունավորումները անվանեցին նիտրատային աղետ։ Ջրի կամ սննդմաթերքի հետ մարդու օրգանիզմ թափանցելով նիտրատները փոխարկվում են նիտրիտների, որոնք ավելի վվտանգավոր միացություններ են, քանի որ փոխազդում են արյան հեմոգլոբինի հետ։ Որպես արդյունք, արյան կարմիր բջիջները՝ էրիթրոցիտները կորցնում են թոքերից դեպի հյուսվածքներ թթվածին տեղափոխելու ունակությունը։ Դրանից օրգանիզմում թթվածնային քաղց է սկսում։ Ներկայումս գիտնականները նիտրատային աղետի դեմ պայքարելու արդյունավետ միջոցներ են գտնում։ Մասնավորապես խորհուրդ է տրվում սահմանափակել հանքային, հատկապես բարդ պարարտանյութերի արտադրությունն ու կտրուկ ընդլայնել էկոլոգիապես մաքուր, ավանդական գոմաղբ։

•  Ո՞րն է համարվում մաքուր խմելու ջուր

Ջուրը համարվում է խմելու, եթե գույնը թափանցիկ է, հոտ չի գալիս, 100 մանրէից ավել չպիտի պարունակի և պետք է լինի քաղցրահամ՝ կալիումական և նատրիումական հանքային աղեր: 

• Որո՞նք  են  ջրի  աղտոտման  տեսակները

Քիմիական աղտոտում
Ստորերկրյա ջրերի աղտոտում
Մանրէաբանական աղտոտում
Սննդանյութերի աղտոտում
Թթվածնի սպառման աղտոտում
Մակերեւութային ջրերի աղտոտում

•  
• Ի՞նչ  է  թորած  ջուրը,  ինչպե՞ս  են  ստանում թորած ջուր:

Թորած ջուրը ջուր է, որը եփվել է գոլորշու մեջ և նորից խտացվել հեղուկի մեջ առանձին տարայի մեջ: Բնօրինակ ջրի կեղտերը, որոնք չեն եռում ջրի եռման կետից ցածր կամ մոտակայքում, մնում են սկզբնական տարայի մեջ: Թորման գործընթացը պարզ է. Ծորակի ջուրը տաքացրեք այնքան, որ այն վերածվի գոլորշու: Երբ գոլորշին նորից խտանում է դեպի ջուր, այն թողնում է ցանկացած հանքային մնացորդ: Ստացված խտացրած հեղուկը թորած ջուր է:

 Լաբորատոր փորձեր<<Ջրի  տարբեր  նմուշների  օրգանոլեպտիկ հատկությունները, ջրի թորումը,  ջրի էլեկտրլիզը(քիմիա-ֆիզիկա), օդի բաղադրությունը

Քիմիա/Կենսաբանություն(Վիտամիններ)

Վիտամիններ

Օրգանիզմ ներմուծված սննդանյութերի մեջ պարունակվում են նյութեր` վիտամիններ, որոնք անհրաժեշտ են նյութափոխանակության կարգավորման և բջիջների բնականոն կենսագործունեության համար:

Վիտամինների քանակությունն ավելի շատ է բուսական օրգանիզմներում, սակայն որոշ վիտամիններ բավարար քանակությամբ կան նաև կենդանական ծագում ունեցող սննդամթերքում:

Օրգանիզմի վիճակը վիտամինների բացակայության դեպքում կոչվում է ավիտամինոզ, անբավարարության դեպքում` թերվիտամինոզ (հիպովիտամինոզ), իսկ հավելյալ քանակի դեպքում՝ գերվիտամինոզ (հիպերվիտամինոզ):

Գերվիտամինոզի  դեպքում խիստ արագանում են նյութափոխանակության գործընթացները կամ շեղվում մեկ այլ ուղղությամբ: Սննդի միջոցով վիտամինների ընդունումը նպաստում է ֆերմենտների և այլ կենսաբանական ակտիվ նյութերի առաջացման գործընթացին: Դրանց անվանումը տրվում է լատիներեն լեզվի գլխատառերով՝ A,B,C,D և այլն:

Ուշադրություն

Վիտամինները բաժանվում են 2 խմբի` ջրալույծ և ճարպալույծ: Ճարպալույծ են A,D,E,K վիտամինները, իսկ ջրալույծ՝ B և C:

A վիտամին (ռետինոլ): Անհրաժեշտ է լիարժեք տեսողության և օրգանիզմի բնականոն աճի համար: A վիտամինի անբավարարության հիմնական ախտանիշներից է գիշերային կուրությունը (հավկուրություն): Բացի այդ դանդաղում է աճը, ընկնում է դիմադրողականությունը, զարգանում են մաշկային հիվանդություններ:

A վիտամինը պարունակվում է կենդանական ծագման մթերքում՝ կենդանիների և ձկների լյարդում, խավիարում, ձկան յուղում, կարագում և յուղում, կաթնամթերքում, ձվի դեղնուցում:

Բուսական մթերքում A վիտամինը պարունակվում է նախավիտամինների ձևով, որոնք իրենցից ներկայացնում են գունանյութեր (պիգմենտներ)՝ կարոտինոիդներ:

Դրանցով հարուստ են գազարը, լոլիկը, կարմիր տաքդեղը, կանաչ սոխը, թրթնջուկը, հազարը, մասուրը, ծիրանը, չիչխանը, արոսենու պտուղները և այլն:

B1 վիտամին (թիամին): Անհրաժեշտ է հատկապես օրգանիզմում ածխաջրերի փոխանակության համար: Թիամինի բացակայության կամ զգալի պակասի հետևանքով առաջանում է նյարդային համակարգի ծանր հիվանդություն՝ բերի-բերի: B1 վիտամինով առավել հարուստ են գարեջրի, հացի չոր և խտացված խմորիչները, ինչպես նաև լոբազգի և հացազգի բույսերից պատրաստված սննդամթերքը: Այն պարունակվում է առավելապես հատիկների թաղանթում և սաղմում, ուստի սննդի մեջ պետք է ընդգրկել ձավարեղեն (հատկապես՝ հնդկացորեն, վարսակաձավար), կոպիտ աղացած ալյուրից թխված հաց:

B2 վիտամին (ռիբոֆլավին): Մասնակցում է օրգանիզմում կենսաբանական օքսիդացման գործընթացներին: Նպաստում է վերքերի ապաքինմանը, ապահովում է լուսային և գունային տեսողությունը: Անբավարարության դեպքում նկատվում են շրթունքների չորություն և ճաքեր, անկյուններում՝ խոցեր, մատների վրա՝ խոր ճաքեր, դանդաղում է վերքերի ապաքինումը: Մեծ քանակությամբ B2 վիտամին պարունակվում է խմորիչներում, լյարդում, ինչպես նաև կաթում և կաթնամթերքում: B2 վիտամինը տաքացնելիս կայուն է, բայց հեշտությամբ քայքայվում է լույսի ազդեցությունից:

B3 կամ PP վիտամին (նիկոտինաթթու): Մասնակցում է օրգանիզմում ընթացող կենսաբանական օքսիդացմանը: Բավական քանակությամբ պարունակվում է լյարդում, երիկամներում, խմորիչներում, մսում, կաթում, ինչպես նաև ոլոռում, բակլայում, ցորենի ալյուրում, հնդկաձավարում, սնկերում: Ավելի լավ է յուրացվում կենդանական ծագման մթերքից:

B5 վիտամին (պանտոտենաթթու): Կարևոր նշանակություն ունի նյութափոխանակության համար: Կարգավորում է նյարդային համակարգի գործունեությունը, մակերիկամների և վահանագեղձի գործառույթները: Տարածված է բնության մեջ, բուսական և կենդանական հյուսվածքներում (պանտոտենային` հունարեն նշանակում է ամենատարածված):

Օրգանիզմում B5 վիտամինի անբավարարության կլինիկական ախտանշաններ չեն հաստատվել:

B6 վիտամին (պիրիդօքսին): Մասնակցում է ամինաթթուների փոխանակությանը, որոնք սպիտակուցների բաղկացուցիչ մասն են: Անբավարարությունից առաջանում է վաղ մանկական տարիքի երեխաների աճի կասեցում, սակավարյունություն, գերգրգռվածություն: B6 վիտամինը պարունակվում է մսում, ձկնեղենում, կաթում, խոշոր եղջերավոր կենդանիների լյարդում, խմորիչներում և բուսական շատ մթերքներում:

B9 վիտամին (ֆոլացին): Մասնակցում է որոշ ամինաթթուների, նուկլեինաթթուների սինթեզին, խթանում ոսկրածուծի արյունաստեղծման գործառույթը, նպաստում B12 վիտամինի յուրացմանը: Անբավարարության դեպքում առաջանում են ծանր սակավարյունություն, ստամոքսաղիքային և զգացողության խանգարումներ:

Ֆոլացինի խմբի կարևոր ներկայացուցիչը ֆոլաթթուն է, որը տարածված է բուսական և կենդանական աշխարհում: Առավել շատ պարունակվում է լյարդում, երիկամներում, բույսերի կանաչ տերևներում: Սինթեզվում է բույսերի, շատ բակտերիաների և սնկերի կողմից: Մարդու աղիների միկրոօրգանիզմները սինթեզում են մեծ քանակությամբ ֆոլաթթու, որը բավարարում է օրգանիզմի պահանջը:

B12 վիտամին (ցիանակոբալամին): Մասնակցում է նուկլեինաթթուների սինթեզին, արյունաստեղծմանը:

B12 -ի անբավարարության դեպքում զարգանում է չարորակ սակավարյունություն: Զգալի քանակությամբ պարունակվում է լյարդում, երիկամներում, ձկնեղենում (հատկապես՝ լյարդում և խավիարում), քիչ քանակությամբ՝ մսում, կաթում, կաթնաշոռում, պանրում, ձվի դեղնուցում:
 

B15 վիտամին (կալցիումի պանգամատ): Քիմիական կազմությունը և ազդեցության մեխանիզմը բավարար ուսումնասիրված չեն: Բուժիչ նպատակով կիրառում են աթերոսկլերոզի, արյան շրջանառության խանգարումների, լյարդաբորբերի և այլ հիվանդությունների ժամանակ:

C վիտամին (ասկորբինաթթու): Կարևոր դեր է խաղում օրգանիզմում ընթացող օքսիդավերականգնման գործընթացներում: C վիտամինի անհրաժեշտ քանակությունը (մեծահասակների համար՝ օրական 50–100 մգ, երեխաների՝ 30–70 մգ) օրգանիզմը պետք է ստանա սննդի հետ: C վիտամինի անբավարարության սկզբնական շրջանում նկատվում են ընդհանուր թուլություն, քնկոտություն, գլխապտույտ, մարդը արագ հոգնում է: Շրթունքները, ականջները, քիթը կապտում են, լնդերը՝ ուռչում, խոցոտվում և արյունահոսում, շարժվում և ընկնում են ատամները: Կտրուկ թուլանում է օրգանիզմի դիմադրողականությունը:

C թերվիտամինոզի ծայրագույն աստիճանը՝ լնդախտը (ցինգա), հազվադեպ է հանդիպում. ուղեկցվում է ցանով (վառ կարմիր, այնուհետև՝ կապտասև), արյունազեղումներով, ստամոքսաղիքային համակարգի խանգարումներով: Ավելցուկային չափաքանակները (օրական՝ մի քանի գրամ) նույնպես վնասակար են օրգանիզմի համար և կարող են առաջացնել ծանր բարդություններ (օրինակ՝ երիկամաքարային հիվանդություն):

Ասկորբինաթթվի հիմնական աղբյուր են հատապտուղները, բանջարեղենը և մրգերը:

Օրական պահանջը լրացվում է կաղամբի, կարտոֆիլի, կանաչ սոխի, լոլիկի հաշվին: C վիտամինի առավելագույն քանակությունը (մինչև 1200 մգ) պարունակվում է մասուրում, սև հաղարջում (մինչև 200 մգ), կարմիր տաքդեղում (մինչև 250 մգ), ինչպես նաև չիչխանի հատապտուղներում, նարինջում, կիտրոնում, շատ քիչ՝ կենդանական մթերքներում: C վիտամինը լավ է լուծվում ջրում. այն ամենաանկայունն է. հեշտությամբ օքսիդանում է հատկապես բարձր ջերմաստիճանում և մետաղի (հիմնականում՝ պղնձի) առկայությամբ:

Ուշադրություն

Բանջարեղենը եփելիս C վիտամինի մոտ 1/3-ը կորչում է: Սնունդը տաքացնելիս և երկարատև պահելիս կորուստը մեծանում է: Տապակելիս աննշան է քայքայվում, իսկ թթու դնելիս պահպանվում է:

C վիտամինն անկայուն է դառնում թարմ սառեցրած մրգի ու բանջարեղենի հալվելու ժամանակ, ուստի դրանք պետք է արագ օգտագործել: Խորհուրդ է տրվում գարնանը օգտագործել թարմ կանաչ սոխ և որոշ պահածոյացրած մթերքներ (լոլիկի մածուկ, կանաչ ոլոռ), որոնցում C վիտամինը լավ է պահպանվում:

D վիտամին (կալցիֆերոլներ): Օրգանիզմում փոխարկվում է հորմոնանման նյութի, որը մասնակցում է կալցիումի և ֆոսֆորի աղերի յուրացմանը, ոսկրային հյուսվածքում դրանց կուտակմանը:

D վիտամինի մեծ պահանջ ունեն հատկապես 3–4 տարեկան երեխաները (անբավարարությունից մանկական օրգանիզմում զարգանում է ռախիտ հիվանդությունը):

Սովորաբար D վիտամինը առաջանում է մարդու մաշկում՝ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ներգործությամբ: D վիտամինի աղբյուր է ձկների լյարդի ճարպը: Ոչ մեծ քանակությամբ պարունակվում է կարագում, ձվի դեղնուցում, ձկան յուղում: Մյուս կենդանական մթերքներն աղքատ են այս վիտամինով, իսկ բուսական մթերքը, որպես կանոն, բոլորովին չի պարունակում:

Մեծահասակ մարդկանց պահանջը D վիտամինի նկատմամբ մեծ չէ, սակայն այն մեծանում է ցերեկային լույսի պակասի դեպքում (ստորգետնյա աշխատանքներ կատարելիս, հյուսիսում բնակվելու դեպքում): Ձմռանն օրգանիզմում D վիտամինի առաջացումը կարելի է խթանել` քվարցային լամպով ճառագայթահարելով: Կանխարգելիչ նպատակով վաղ մանկական տարիքի երեխաներին հաճախ նշանակում են D վիտամինի պատրաստուկներ, որոնք կարելի է օգտագործել միայն բժշկի հսկողությամբ, քանի որ չափաքանակը գերազանցելիս կարող են բարդություններ առաջանալ:

E վիտամին (տոկոֆերոլներ): Խթանում է մկանային գործունեությունը և սեռական գեղձերի ֆունկցիաները: Պարունակվում է ձեթերում, գետնանուշի, ոլոռի, եգիպտացորենի, սոյայի սերմերում, հազարում, սպանախում, լյարդում, ձվի դեղնուցում, կաթում:

K վիտամին (ֆիլոքինոններ): Մասնակցում է արյան մակարդմանը: Անբավարարությունն առաջացնում է արյունահոսություն՝ քթից, լնդերից, ստամոքսաղիքային համակարգի օրգաններից: Պարունակվում է սպանախի, կաղամբի, եղինջի և այլ բույսերի կանաչ մասերում, գազարում, լոլիկում: Կենդանական ծագման մթերքները (բացի լյարդից) K վիտամին գրեթե չեն պարունակում: Հիմնականում կիրառվում են սինթետիկ պատրաստուկները՝ վիկասոլը և սինկավիտը:

Լաբարատոր փերձեր

Լաբորատոր  փորձեր՝ օսլայի, գլյուկոզի, սախարոզի  հայտնաբերման որակական ռեակցիաները:

Օսլայի բացահայտման ռեակցիաներ. Բույսերի հիմնական պաշարային ածխաջուրը՝ օսլան, յոդի լուծույթի  նույնիսկ չնչին կոնցենտրացիայի առկայությամբ  ստանում  է  մուգ կապույտ  գունավորում (առաջանում է համալիր միացություն)։ Գունավորումը պայմա-նավորված է ամիլոզի առկայությամբ։ Չնայած ամիլոպեկտինի պարունակությունը օսլայում մի քանի անգամ շատ է ամիլոզի քանակությունից, ամիլոզի կապույտ  գունավորումը քողարկում է ամիլոպ եկտինի  կարմրամանուշակագույն  գունավորումը։   Տաքացման հետևանքով համալիրը  քայքայվում է, գունավորումն  անհետանում, սառչելու դեպքում՝ նորից  հայտնվում։ Այս  ռեակցիան թույլ  է  տալիս հայտնաբերել միջավայրում  օսլայի նույնիսկ  աննշան  քանակությունը։

 Աշխատանքի  համար  անհրաժեշտ  է.

1. Օսլայի լուծույթներ
2. Յոդով գունավորված օսլայի լուծույթի անգունացում (տաքացնելու դեպքում):
3. Լուծույթի գունավորման առաջացում (սառեցնելու դեպքում):
4. Գունավորման վերականգնում:

Նյութեր  և  ազդանյութեր: Կարտոֆիլ, սպիտակ  հաց, բրինձ, , օսլայի 1% լուծույթ, Լյուգոլի ռեակտիվ՝ յոդի  ջրային  լուծույթ:

Պարագաներ: Փորձանոթներ, կաթոցիչներ, փորձանոթի  բռնիչ:

Աշխատանքի ընթացքը.

Փորձանոթի մեջ լցնել 1 մլ օսլայի լուծույթ  և 1 կաթիլ Լյուգոլի ռեակտիվ,

առաջանում է կապտամանուշակագույն գունավորում

Համարակալված փորձանոթների մեջ տեղափոխել 0.5 գ տարբեր սննդա-

նյութեր (նախապես հավանգում տրորած), ավելացնել 2-3 մլ թորած ջուր,

թափահարել, ավելացնել 1-2 կաթիլ Լյուգոլի ռեակտիվ։ Փորձանոթներում

առաջացած գունավորմամբ եզրակացնել սննդանյութերում օսլայի քանակու-

թյան մասին։

Անօրգանական նյութերի հիմնական դասեր.

Թեմատիկ հաևցեր.

• Ինչպե՞ս  են  դասակարգվում  նյութերն  ըստ  բաղադրության
  Նյութերը ըստ իրենց բաղադրության դասակարգվում են պարզ և բարդ նյութերի: Պարզ նյութերն են այն նյութերը, որոնք կազմված են միատեսակ քիմիական տարրի ատոմներից,և պարզ նյութերը դասակարգվում են մետաղների և ոչ մետաղների: Բարդ նյութեր են կոչվում այն նյութերը, որոնք կազմված են երկու կամ ավելի քիմիական տարրի ատոմններից: Իսկ բարդ նյութերը դասակարգվում են օրգանական և անօրգանական նյութերի:
• Ինչպե՞ս  են  դասակարգվում  նյութերն  ըստ  ծագումնաբանության
  Նյութերը ըստ ծագունաբանության դասակարգվում են օրգանական և անօրգանական նյութերի:
• Անօրգանական  նյութերի  ինչպիսի՞ օրինակներ  գիտեք
  Անօրգանական միացությունը քիմիական միացություն է, որը չունի ածխածին — ջրածին կապեր:Օրինակ ՝ ծծմբական թթու (H2SO4), նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH):
• Օրգանական  նյութերի  ինչպիսի՞  օրինակներ  գիտեք
  Օրգանական են կոչվում են այն բարդ քիմիական միացությունները, որոնց կազմի մեջ մտնում է ածխածին:Օրինակ ՝ ջրածին, թթվածին, ազոտ, ածխածին, շաքար և այլն
• Ո՞ր  նյութերն  են  ավելի  շատ, օրգանականը, թե՞ անօրգանականը, պատասխանը հիմնավորեք:
• Ավելի շատ են օրգանական նյութերը, քան անօրգանականները։ Օրգանականը 3 մլն է, իսկ անօրգանականը՝ 2,5 մլն։Օրգանական նյութեր են համարյա բոլոր դեղերը՝ ասպիրինը, պարացետամոլը, անալգինը:

Առաջադրանքներ.  1). Հետևյալ նյութերից ընտրեք անօրգանական նյութերը և գրեք դրանց քիմիական բանձևերը. թթվածին, կերակրի աղ, շաքար, երկաթ, ջուր, քլոր, խմելու սոդա, գլյուկոզ, ծծմբական թթու, ազոտ, սպիտակուց, պղինձ, գինու սպիրտ, ածխաթթու գազ, շմոլ գազ, ճարպ:

Կերակրի աղ-NaCl
Երկաթ-Fe
Ջուր-H2O
Ծծմբական թթու-H2SO4
Ազոտ-N
Պղինձ-Cu
Գինու սպիրտ-C2H6O
Ածխաթթու գազ-CO2

Քիմիական ռեակցիաներ և նրանց տեսակները

Քիմիական երևույթների և փոխարկումների ընթացքում կամ դեպքում առաջանում են նոր նյութեր, ֆիզիկական, քիմիական, ֆիզիոլոգիական հատկություններով։

Միացման ռեակցիաներ

Միացման  քիմիական ռեակցիայի ժամանակ երկու կամ ավելի նյութերից ստացվում է մեկ բարդ նյութ:

Օրինակ՝ կալցիումի օքսիդի և ջրի միացման ռեակցիան

Քայքայման ռեկացիաներ

Քայքայման ռեակցիայի ժամանակ մեկ բարդ նյութի քայքայումից ստացվում են երկու կամ ավելի նյութեր: Ստացվող նյութերը կարող են լինել և՛բարդ, և՛ պարզ:

Օրինակ, մեկ բարդ նյութից՝ պղնձի (II) հիդրոքսիդի քայքայումից առաջանում են երկու բարդ նյութ՝ պղնձի (II) օքսիդ և ջուր:

Տեղակալման ռեակցիաներ

Տեղակալման է պարզ և բարդ նյութերի միջև ընթացող այն քիմիական ռեակցիան, որի ժամանակ պարզ նյութը կազմող ատոմները տեղակալում են բարդ նյութի բաղադրությունում առկա տարրերից որևէ մեկի ատոմները:

Օրինակ, պարզ նյութ՝ ցինկի և բարդ նյութ աղաթթվի փոխազդեցությունից առաջանում են նոր պարզ նյութ՝ ջրածին և բարդ նյութ՝ ցինկի քլորիդ:

Փոխանակման ռեակցիաներ

Փոխանակման ռեակցիաները ընթանում են 2 բարդ նյութերի միջև, որոնք փոխանակվում են իրենց ատոմներով։ 

Օրինակ՝ BaCl2​(aq)+Na2​SO4​(aq)→BaSO4​(s)+2NaCl(aq)

Ջերմանջանտիչ ռեակցիաներ

Ջերմանջատիչ ռեակցիաները ընթանում են ջերմություն անջատելով։ Ջերմային էֆեկտը կախված է փոխազդող նյութերի բնույթից, ռեակցիային մասնակցող նյութերի ագրեգատային վիճակից և այլն։

Օրինակ՝ մեթանի այրումը

CH4(գ) + 2O2(գ) = 2H2O(հ) + CO2(գ) + Q

Ջերմակլանիչ ռեակիցաներ

Քիմիական այն ռեակցիաները, որոնց ընթանալն ուղեկցվում է ջերմության կլանումով, կոչվում են ջերմակլանիչ ռեակցիաներ:

Օրինակ՝ կալիումի պերմանգանատի քայքայումը:

2KMnO4(պ)=K2MnO4(պ)+MnO2(պ)+O2(գ)−Q

Օքսիդավերականգման/վերօքս ռեակցիներ

Այն ռեակցիաները, որոնք ընթանում են նյութերի բաղադրության մեջ առկա տարրերի ատոմների օքսիդացման աստիճանների փոփոխությամբ, անվանում են օքսիդավերականգնման ռեակցիաներ:

Մագնեզիումի այրման ռեակցիայի հավասարումը թթվածնում հետևյալն է.

2Mg+O2=2MgO

այդ ռեակցիայի հավասարումը կարելի է ներկայացնել հետևյալ կիսառեակցիաների միջոցով.

ա. օքսիդացում.     Mg0−2e→Mg2+

բ. վերականգնում. O02+4e→2O−2

Կատալիտիկ ռեակցիաներ

Կատալիզատորների մասնակցությամբ ընթացող ռեակցիաները կոչվում են կատալիտիկ ռեակցիաներ։ Եթե կատալիզատորը գոյանում է ռեակցիայի ընթացքում, ռեակցիան կոչվում է ինքնակատալիզացված կամ ինքնակատալիզի ռեակցիա։

Կատալիզատորները նյութեր են, որոնք փոփոխում են քիմիական ռեակցայի արագությունը, սակայն այդ ընթացքում քանակապես անփոփոխ են մնում, իսկ ֆիզիկական վիճակը կարող է զգալիորեն փոխվել։

Կատալիզատորների տաարածված տեսակներն են ֆերմենտները՝ սպիտակուցները, թթվահիմնային կատալիզատորները և տարասեռ կամ մակերևութային կատալիզատորները։

Ի դեպ, կատալիզ բառը հունաան ծագում ունի և նշանակում է տրոհում։

Օրինակ՝ ածխաթթվային անհիդրաս ֆերմենտը կատալիզում է ածխածնի երկօքսիդի (CO2) և ջրի (H2O) միջև տեղի ունեցող ռեակցիան՝ ածխաթթու առաջացնելու համար։

CO2+H2O < H2CO3

Նյութերի հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական,ֆիզիոլոգիական

Գործնական աշխատանք 1. <<Նյութերի  հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական,ֆիզիոլոգիական>>                                                                                                         Նյութերը դասակարգել,տեղադրել աղյուսակում,անվանել,գրել բանաձևերը: Նկարագրել  ֆիզիկական  հատկությունները՝ գույնը, ագրեգատային  վիճակը(պինդ, հեղուկ, գազային), եռման,հալման ջերմաստիճանները, ջերմա-,էլեկտրահաղորդականությունը, լուծելիությունը ջրում  և այլն:

Պարզ նյութեր	Բարդ նյութեր

Պարզ նյութ	Բարդ նյութ
Թթվածին	Կերակրի աղ
Ազոտ	Շաքար
Երկաթ	Ջուր
Ալյումին	Պղնձաջասպ
Պղինձ	Խմելու սոդա
Անագ	Ացետոն
Կապար	Էթիլ սպիրտ
Սնդիկ	Քացախաթթու
Ցինկ	Կավիճ
Ոսկի	Քվարց
Արծաթ	Ածխաթթու գազ
Պլատին	Չհանգած կիր
Սիլիցիում
Բրոմ
Յոդ
Քլոր
Ֆտոր
Նատրիում
Կալիում
Մագնեզիում
Կալցիում
Հանգած կիր Ալմաստ Գրաֆիտ

Կատարել քանակական և որակական հաշվարկներ բարդ նյութերի հետ:

Նյութի որակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք, թե ինչպիսի ատոմներից է կազմված։ Օրինակ՝ ջուրը կազմված է թթվածնի և ջրածնի ատոմներից։

Նյութի քանակական բաղադրություն ասելով հասկանում ենք ատոմների թիվը մոլեկուլում, ատոմների զանգվածային հարաբերությունը բարդ նյութում, ատոմի զանգվածային բաժինները բարդ նյութում, ։

m(H):m(O)=2xAr(H):Ar(O)=1:8

w(H)=2:18×100%=9
Mr(H₂O)=2+16=18

w(O)=

Ինչպիսի՞ տարրերից է կազմված նյութը,ատոմների քանակը,հաշվել հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները՝Mr, տարրերի  ատոմների զանգվածային բաժինները՝ w,զանգվածային հարաբերությունները:

Տնային աշխատանք՝ ընտրեք կենցաղում կամ շրջապատում 2-3 նյութ,գրեք դրանց բանաձևերը և կատարեք հետևյալ հաշվարկները`

• Ինչպիսի՞ տարրերից են կազմված նյութը,ատոմների քանակը

H-ջրածին
O-թթվածին
C-ածխածին
Na-նատրիում
Cl-քլոր

2H, 1O
1C, 2O
1Na, 1Cl

• Հաշվեք հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները՝Mr

• Որոշեք տարրերի զանգվածային բաժինները՝w,զանգվածային հարաբերությունները  և  տարրերի  մոլային  բաժինները բարդ  նյութերում:

h2O 1:8

11,11%

88,89%

CO2 3:8

Al2O 27:8

P2O5 31:40

SO2 1:1

Գործնական աշխատանք 1. <<Նյութերի հատկությունները՝ ֆիզիկական, քիմիական , ֆիզիոլոգիական>>

Դաս 1. ☆- Ծանոթացում միմյանց հետ, դասընթացի ծրագրի, նախագծերի, գնահատման սկզբունքների հետ:

☆- Մարդկությանը հուզող հիմնախնդիրները, քիմիա գիտության դերը հիմնախնդիրների լուծման գործում:

☆- Առողջ ապրելակերպի սկզբունքները:

☆- Սովորողի օրվա, շաբաթվա, ամսվա աշխատակարգը

Առողջ ապրելակերպի սկզբունքները:

1. Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, մաքուր խմելու ջուր, մաքուր օդ
2. Առողջ, ամենաքիչը 8 ժամյա քուն, ժամը 10-11-ից ուշ չքնել
3. Մարմնակրթություն, սպորտ, պահպանել հիգենայի կանոնները
4. Վատ սովորություններից (եղունգները կրծել, ծխել, նարկոտիկ օգտագործել, առաջին երեք կետը կատարելը) ձերբազատվել
5. Սթրեսային իրավիճակներից դուրս գալ կատակով, հումորով:

Առողջ ապրելակերպի սկզբունքները ըստ ճապոնացի գիտնականների

Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ, մաքուր խմելու ջուր, մարքուր օդ, մաքուր կենսական միջավայր։

Առողջ քուն <<ամենաքիչը ութ ժամ>>, Ժամը տասից հետո, պետք է քնած լինել։

Մարմնակրթություն, հիգիենա, սպորտ։

Վատ սովորությունների ձերբազատում։

Սթրեսային իրավիճակներից դուրս ենք գալիս հումորով, կատակով, ծիծաղով

Գործնական աշխատանք 2. <<Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի

Ֆիզիկական  մարմին  և նյութ: Ատոմ, մոլեկուլ, իոն: Պարզ  և  բարդ  նյութեր: Անօրգանական  և օրգանական  նյութեր: Ֆիզիկական  և քիմիական  երևույթներ: Քիմիական  ռեակցիաների  տեսակները՝ միացման, քայքայման, տեղակալման, փոխանակման, օքսիդավերականգնման: Քիմիական   տարրերի  պարբերական  օրենքը  և  համակարգը: Ատոմի  բաղադրությունը  և  էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը: Հարաբերական  ատոմային զանգված: Ատոմի  հատկությունները՝ ատոմի  շառավիղ,  իոնացման  էներգիա, էլեկտրաբացասականություն, վալենտականություն, օքսիդացման  աստիճան: Նյութի հատկությունները, բաղադրությունը, կառուցվածքը: Քիմիական  բանաձև, հարաբերական  մոլեկուլային  զանգված,նյութաքանակ՝մոլ, մոլային  զանգված, մոլային  ծավալ: Նյութի  կառուցվածք: Քիմիական  կապի  տեսակները:

Քիմիան բնական գիտություն է, որն ուսումնասիրում է ՝ քիմիական տարրերը, նրանցով կազմված պարզ և բարդ նյութերը

այդ նյութերի բաղադրությունը? կառուցվածքը? հատկությունները?

Ֆիզիկական մարմինը ունի զանգված և ծավալ։Այդ բոլոր ֆիզիկական առակաները, մարմինները կազմված են նյութերից։

նյութը փոքրագույն մասնիկների (ատոմ,մոլեկուլ,իոն) փոխազդեցության արդյունքն է իրեն բնորոշ ՝ բաղադրությամբ ,կառուցվածքով,հատկություններով,զանգվածով,ծավալով  օժտված։

Բնության մեջ կա ընդհանուր 118 քիմիական տարր։

նյութ=30մլն
     ,ըստ  բաղադ,
պարզ       բարդ

պարզ նյութերը կազմված են միատեսակ քիմիական տարրի ատոմններից։ (400) հատ

ալոտրոպիա-տարաձևություն (C, O, P, S)

պարզ նյութերը լինում  են մետաղ և ոչ մետաղներից

բարդ նյութերը  լինում են օրգանական(30մլն) անօրգանական(0,5մլն)

անօրգանական –օքսիդներ հիմքեր, թթուներ ,աղեր